Çocukların büyük bir
çoğunluğu birinci sınıfa başladıktan sonra 3-4
ay içinde okuma-yazmaya başlar ve bu beceriyi kısa süre içinde geliştirirler.
Doğal olarak, anne-baba olarak bizlerin beklentisi de budur. Ama maalesef okula
yeni başlayan çocukların yaklaşık %10’u diğerleri kadar şanslı değildir. Onlar
için okul kısa sürede kabusa dönüşür. Bu sıkıntı önlem alınmazsa bütün eğitim
hayatı boyunca devam eder.
Herhangi bir zihinsel sorunu, duyma ve görme
engeli olmayan bir öğrenci okuma yazmada zorluk çekiyorsa ilk akla gelmesi
gereken sorun Disleksi olmalıdır. İlk kez 1881 yılında tanımlanan bu
bozukluk, Dünya Nöroloji Federasyonu
tarafından “ geleneksel eğitim
ortamında, yeterli zekaya ve sosyokültürel fırsata sahip olmasına rağmen,
okumayı öğrenme güçlüğü ile kendini gösteren bir bozukluk” olarak tanımlamıştır.
En geniş anlamıyla
disleksi, akıcı okuma ve okuduğunu anlama
sorunuyla kendisini gösteren nörolojik
temelli bir öğrenme güçlüğüdür.
Disleksinin temelinde sesleri farketme, çözümleme, harfe dönüştürme, işitsel
kısa süreli bellek ve hızlı isimlendirme sorunları vardır. Disleksi, görme
işitme problemlerinden kaynaklanan ve nörolojik olmayan okuma güçlüğünden ya da
yetersiz öğretim ortamından kaynaklanan okuma güçlüğünden farklıdır.
Disleksi, zihinsel bir
yetersizlik değildir ve zeka ile ilişkisi yoktur. Hatta
zeka düzeyi çok yüksek çocuklarda da görülmektedir. Disleksiklerin zeka
düzeyleri düşük olmadığı gibi özel yeteneklere de sahip olabilirler.
İzafiyet teorisini ortaya koyan Albert Einstein, Rönesans döneminin büyük
mimar, heykeltraş ve ressam Leonardo da Vinci, sinema oyuncusu Tom Cruise,
şarkıcı ve sinema oyuncusu Cher, disleksik ünlüler arasındadır.
Disleksinin nedenleri
Disleksi doğuştan gelen
gelişimsel ve travmaya bağlı disleksi olarak ikiye ayrılır. Doğuştan gelen
disleksi kalıtsal olabileceği gibi, doğum öncesi, doğum sırasında ve doğum
sonrası komplikasyonlara bağlı olarak da gelişebilir.
Günümüzde disleksinin
özellikle sol ve arka beyinde meydana gelen bir fonksiyon bozukluğu
olduğu bilinmektedir. Yandaki resimde görüldüğü gibi normal bireyler okurken
arka beyindeki iki bölge ve ön beyinden yararlanırlar. Disleksik olanlar ise
okurken sadece önbeyindeki bir bölgeyi kullanırlar. Ancak bunun nedeni ve
tedavi yolu bilinmemektedir. Bu nedenle, çocuğumuz disleksi ise, neden
disleksi olduğuna takılmayıp, bundan sonra ne yapmalıyız sorusu üzerine
odaklanılmalıdır.
Disleksinin
Belirtileri
Dislekside erken tanı,
hem çocuğun okuma becerisinin geliştirilmesi hem de gelecekte
alacakları eğitimin nasıl olması gerektiğini belirlemek açısından çok
önemlidir. Son yıllarda yapılan araştırmalar, erken eğitim desteğinin,
özellikle okumanın akıcılığının arttırılmasında önemli rol oynadığını
göstermektedir. Bu nedenle ailelerin, çocuğun okuma performansını izlemelerinde
büyük yarar vardır. Aşağıda okul kademelerine göre başlıca disleksi belirtileri
yer almaktadır.
Okul
Öncesi Dönemde Gözlenen Belirtiler
Bir çocukta disleksi
tanısının konması okul öncesinde gözlemek biraz güçtür. Ancak aşağıdaki
yetersizlikler disleksinin işaretleri olabilir.
Konuşmada gecikme
Yeni sözcükleri yavaş
öğrenme.
Konuşurken anlama en
uygun kelimeyi seçmede zorluk.
Kafiyeli sözcükleri
öğrenmede güçlük
Harfleri tanımada güçlük
Harfleri ters yazma (b ve d, p ve q harflerini, 6 ve 9 , 21 ve 12 gibi
sayıları ters algılama)
Yön (yukarı, aşağı gibi)
ve zaman (önce, sonra, dün, yarın gibi) kavramları konusunda sorunlar.
İlköğretimin
Başında Gözlenen Belirtiler
Alfabedeki harf dizinini
öğrenmede güçlük
Seslerin karşılığı olan
harfleri bulmada güçlük.
Kafiyeli sözcük üretmede
ve sözcüğü oluşturan harfleri
söylemede güçlük.
Hecelemede güçlük.
Sözcükleri, nesne ve
kavram isimlerini hatırlamada güçlük.
Yazılı sözcükleri
seslendirmede güçlük
Bir sözcükteki benzer
sesleri ayırtetmede güçlük ve seslerin
yerini değiştirme (Ör:
Ekşi/eşki) .
Yazılı kelimeleri öğrenme
ve hatırlamada zorluk.
Okurken kelime, satır
atlama ve/ya da sözcüklerin sonuna ek
ekleme ve ekleri
okumama.
Yazı yazmada zorluk.
Yazarken harf atlama ya da yanlış harf
kullanma.
İlköğretim
İkinci kademedeki belirtiler
Bazen okuma yazmayı çözen
çocuklarda disleksi farkedilmez. Oysa etkisi devam etmektedir. Bu çocuklarda,
5. 6. sınıfa geldiklerinde ise;
Yavaş ya da yanlış okuma
Yazıda çok sayıda imla
hatası (Cümle sonlarına nokta koymama
cümle başında büyük harf
kullanmamavb.)
Sesli okumada güçlük,
sözcükleri yanlış sırayla okuma, kelime atlama yada sözcüye takı ekleme
Sözcüklerin doğru
anlamını bílmeme.
Çok kullanılmayan
sözcükleri okuma ya da telafuz etmede güçlük
gibi sorunlar ortaya
çıkmaktadır.
Disleksiye
eşlik eden diğer öğrenme güçlükleri
Disleksi tek başına
var olduğu zaman, tanısı ve çocuğun sorunları ile başetmesi
daha kolaydır.
Ancak, çoğu zaman
Disleksiye birçok öğrenme güçlüğü eşlik edebilmektedir. Bu nedenle bazı
kaynaklar bu farklı güçlüklerin belirtilerini de Disleksi belirtisi
olarak göstermektedir. Disleksi diğer öğrenme güçlükleri ile birleştiğinde çok
ciddi bir sorun haline gelmektedir. Bazen de diğer öğrenme güçlükleri ile
karıştırılmaktadır. Bunların başlıcaları aşağıda açıklanmaktadır.
Yazma
Bozukluğu (Dysgraphia) : Bu
öğrenme güçlüğü el göz koordinasyonundaki bozukluk nedeniyle ortaya çıkan yazma
güçlüğüdür. Yazma bozukluğu olan çocuklar hem yazma sürecinde çok yorulup
güçlük çeker hem de yazıları okunaksızdır.
Matematik
İşlemi Yapma Bozukluğu (Dyscalculia): Sayı
sayma, çarpım tablosu, basit dört işlem gibi matematik kavram ve ilkelerinin
hatırlanmasında güçlük yaşanmasıyla açıklanır. Diskalkuli olan bireyler çok
karmaşık matematik problemlerini çözme yollarını bulurken, en basit
matematiksel becerileri yerine getiremezler.
Dikkat
Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB): Disleksiklerin
yaklaşık %12-%24’ünde aynı zamanda Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite
Bozukluğu(DEHB) da görülür. Bu durumda tanısı daha kolay olduğu için çocuğa
DEHB tanısı konur ve disleksi fark edilmeyebilir. Bu çocuğa DEHB tedavisi
uygulanması okuma sorununu çözmez. Ayrıca iki güçlük birlikte olduğu zaman
okuma öğretimi güçleşir.
Disleksliklerin Eğitim
Sürecinde Karşılaştıkları Sorunlar
Ülkemizde sadece disleksik olan çocuklar,
Türkçe’nin yapısından ötürü (ses sayısının az olması ve her sesin bir karakterle
temsil edilmesi) geç de olsa okuma-yazmayı çözebilirler. Ancak yaşıtlarından
daha yavaş ve bazı sözükleri yanlış okumaları gözden kaçar. Bu yetersizlikleri;
hız, uzun okuma ve yazma gerektiren sınavlarda başarısız olmalarına neden olur.
Bazen de yaptıkları imla hataları, kötü yazıları nedeniyle öğretmenleri
tarafından cezalandırılırlar. Çoktan seçmeli sınavlarda göreli olarak daha
başarılı olmalarına karşın, soru kökünü yanlış okuma, sözcük atlama gibi
nedenlerle yanlış seçeneklere yönelebilirler.
Bu çocuklar, sembollerle ilgili problemler
yaşadıkları için, matematik dersindeki sembolik göstergeler ve kavramları
algılamakta da güçlük çekerler. Ayrıca ezberleme güçlüğü yaşadıkları için
sayıları sırasıyla düz ve ters sayma, basit toplama işlemlerin sonucunu hızlı
söyleme, çarpım tablosunu hatırlama gibi becerilerde de zorluk çekerek
matematik dersinde de başarısız olurlar.
Disleksiklerin ezberleme güçlüğü, dil
bilgisi kurallarını öğrenmede sorun yaşamalarına neden olur. Bu durum yabancı
dil öğrenmelerini de güçleştirir.
Disleksiyle
Başetmede Çevre ve Eğitimin Rolü
Yapılan araştırmalar, eğitim düzeyi yüksek
anne-baba ve nitelikli öğretmen gibi çevresel etmenlerin erken tanıyı ve
çocukların sorunlarıyla başa çıkmalarını kolaylaştırdığını
göstermektedir.
Aileler, öğrenme güçlüğü çeken çocuklarına
karşı zorlayıcı davranmamalı, yardım ederken sinirlenmemeli, çocuğun
anlayamadığı konuları gerekirse defalarca tekrar etmelidirler. Bu
çocukların istemedikleri için okumadıklarına inanmak en büyük yanlıştır. Onlar
okuyamadıkları için okumak istememektedirler.
Çocukla zıtlaşmak, okumasıyla alay
etmek sorunu daha da büyütür. Çocuk aile ile iletişimi keser ve kaygı
düzeyi yükselir. Bu nedenle anne babalar yeterli sabıra ve öğretme becerisine
sahip değilse mutlaka uzman yardımı almalıdır. Unutulmamalı ki disleksik
çocukların akıcı ve doğru okumaları uzun süreli okuma eğitimi ile mümkündür.
DİSLEKSİ HAKKINDA DOĞRU BİLİNEN YANLIŞLAR
Zeka ve okuma becerisi arasında ilişki vardır. Bu nedenle okuyamayan
kişiler zeki olamaz:
Okuma yazma aslında kolay edinilen bir beceridir.
Eğitilebilir düzeyde zekaya sahip bireyler okuma yazma öğrenebilir. Disleksi
ortalama zekaya sahip olan çocukların yanı sıra üstün zekalı çocuklarda da
görülebilen bir bozukluktur. Tarih boyunca birçok dahinin disleksi olduğu
bilinmektedir.
|
Disleksi olanlar okumayı öğrenemez.
Disleksi okuma güçlüğü olmakla birlikte yoğun bir eğitim programıyla
disleksik çocukların okumayı öğrenmeleri mümkündür.
|
Disleksi nadiren görülür.
Disleksi tanısı zor olan bir bozukluk olduğu için bir çok insan disleksi
olduğunu bilmeden yaşamaktadır. Yurt dışında yapılan araştırmalar
disleksikleri nüfusun %3-%10 arasında olduğunu göstermektedir.
|
Disleksi tanısı koymak mümkün değildir.
Çocuğun okuma yazma becerileri ölçülerek disleksi tanısı koymak
mümkündir.
|
Disleksi tıbbi bir tanıdır. Disleksi
tıbbi olarak tedavi edilebilir.
Disleksi tanısı koymak için herhangi bir tıbbi değerlendirmeye ihtiyaç
yoktur. Disleksi tanısı, çocuğun okuma becerisinin ölçülmesi ile konulur. Bu
da doktorların uzmanlık alanı değildir. Disleksi bir hastalık değildir. Tıbbi
tedavisi, ilacı yoktur.
|
Erken dönemde görülen okuma yazma güçlükleri zamanla geçer.Bu sadece
gelişimsel bir geriliktir. Disleksi yaş
büyüdükçe geçer.
Disleksi kendi kendine zamanla geçmez. Ancak disleksikler zamanla bu
sorunla başa çıkabilmeyi öğrenirler.
|
Disleksisi olan çocuklara sınıf tekrarı yaptırmak sorunu çözer.
Araştırmalar, disleksikler de dahil olmak üzere, sınıf tekrarının çocuğun
akademik başarısına hiç bir katkı sağlamadığını göstermektedir.
|
Disleksi görsel bir sorundur. Tüm disleksi çocuklarda görsel mekansal
algı sorunu vardır. Disleksi olan kişiler harfleri ters görürler.
Yapılan araştırmalar, disleksiklerin görme sorunları olmadığını ortaya
koymuştur. Hatta yaygın inanışın aksine disleksikler
"b","d" gibi harfleri ters görmezler. Görsel-mekansal
algı sorunları disleksiye eşlik edebilir ancak her disleksik çocuk
görsel-mekansal algı sorunu yaşamamaktadır.
|
FARKLI ÇOCUKLAR VE DİSLEKSİ
Farklı çocuklar merkezinde önce öğrencinin okuma yazma becerisindeki
eksiklikler ve öğrenmesini etkileyen etmenler belirlenir. Daha sonra
“danışana özel” uygulanan programlar ile öğrenme eksikliği giderilir.
Uyguladığımız programlar okuma ve yazmayı, konuşma ve dili kullanma
kabiliyetini geliştirerek daha iyi davranışsal, duygusal ve sosyal durumlara
yol açar.
|
Prof. Dr. Münire ERDEN
Dr. Seda SARAÇ
FARKLI ÇOCUKLAR
DEHB VE DİSLEKSİ EĞİTİM DANIŞMANLIĞI
www.farklicocuklar.com
