GÜLBEN - Prof. Dr. Münire Erden ile İndigo... ile Gulben2011

FARKLI ÇOCUKLAR'DA DİSLEKSİ EĞİTİMİ

Farklı Çocuklar olarak disleksi olan çocukların eğitimini çok önemsiyoruz. Disleksi, ömür boyu süren bir durum olmasına rağmen, yoğun bir eğitimle bu çocukların okuma-yazma sorunları büyük oranda çözülebilmektedir.  Burada önemli olan çocuğa verilecek eğitimin Türkçe'ye özgün, yoğun, bilinçli ve sistematik olmasıdır.

Farklı Çocuklar'da Uygulanan Programın Özellikleri:  

Disleksiklerin yaşadıkları sorunlar, kullandıkları dile özgüdür. İngilizce konuşan çocuklar için hazırlanmış eğitim programları, İngilizce'den tümüyle farklı olan Türkçe için uygun değildir. Bu nedenle  Farklı Çocuklar'da Türkçe'ye özgü geliştirilmiş bir program uygulanır.

Haftada bir, ayda bir yapılan eğitimler disleksiklerin sorunlarını çözemez.  Farklı Çocuklar'da disleksik çocuklara ihtiyaçlarına göre, haftada 3 ya da 4 gün kısa seanslar halinde yoğun eğitim verilir. 

Farklı Çocuklar'da hem disleksilerin yaşadıkları temel sorunlarına hem de çocuğun özel ihtiyaçlarına cevap verecek bir eğitim programı uygulanır. Her çocuk için çocuğun eksikleri dikkate alınarak özel bir program geliştirilir ve uygulanır.

Disleksik olan çocukların yaklaşık %25’inde hiperaktivite ve dikkat eksikliği bozukluğu da vardır. Farklı Çocuklar'da Bu çocukların  özelliklerine uygun bir eğitim programı uygulanır.

Prof. Dr. Münire ERDEN
Dr. Seda SARAÇ

FARKLI ÇOCUKLAR

DEHB VE DİSLEKSİ EĞİTİM DANIŞMANLIĞI
www.farklicocuklar.com

DİSLEKSİ NEDİR?

Çocukların büyük bir çoğunluğu birinci sınıfa başladıktan sonra  3-4 ay içinde okuma-yazmaya başlar ve bu beceriyi kısa süre içinde geliştirirler. Doğal olarak, anne-baba olarak bizlerin beklentisi de budur. Ama maalesef okula yeni başlayan çocukların yaklaşık %10’u diğerleri kadar şanslı değildir. Onlar için okul kısa sürede kabusa dönüşür. Bu sıkıntı önlem alınmazsa bütün eğitim hayatı boyunca devam eder.

 Herhangi bir zihinsel sorunu, duyma ve görme engeli olmayan bir öğrenci okuma yazmada zorluk çekiyorsa ilk akla gelmesi gereken sorun Disleksi olmalıdır. İlk kez 1881 yılında tanımlanan bu bozukluk, Dünya Nöroloji Federasyonu tarafından “ geleneksel eğitim ortamında, yeterli zekaya ve sosyokültürel fırsata sahip olmasına rağmen, okumayı öğrenme güçlüğü ile kendini gösteren bir bozukluk” olarak tanımlamıştır.

En geniş anlamıyla disleksi, akıcı okuma ve okuduğunu anlama sorunuyla kendisini gösteren nörolojik temelli bir öğrenme güçlüğüdür. Disleksinin temelinde sesleri farketme, çözümleme, harfe dönüştürme, işitsel kısa süreli bellek ve hızlı isimlendirme sorunları vardır. Disleksi, görme işitme problemlerinden kaynaklanan ve nörolojik olmayan okuma güçlüğünden ya da yetersiz öğretim ortamından kaynaklanan okuma güçlüğünden farklıdır.

Disleksi, zihinsel bir yetersizlik değildir ve zeka ile ilişkisi yoktur. Hatta zeka düzeyi çok yüksek çocuklarda da görülmektedir. Disleksiklerin zeka düzeyleri  düşük olmadığı gibi özel yeteneklere de sahip olabilirler. İzafiyet teorisini ortaya koyan Albert Einstein,  Rönesans döneminin büyük mimar, heykeltraş ve ressam Leonardo da Vinci, sinema oyuncusu Tom Cruise, şarkıcı ve sinema oyuncusu Cher, disleksik ünlüler arasındadır.

 Disleksinin nedenleri

Disleksi doğuştan gelen gelişimsel ve travmaya bağlı disleksi olarak ikiye ayrılır. Doğuştan gelen disleksi kalıtsal olabileceği gibi, doğum öncesi, doğum sırasında ve doğum sonrası komplikasyonlara bağlı olarak da gelişebilir.

Günümüzde disleksinin özellikle sol ve arka beyinde  meydana gelen bir fonksiyon bozukluğu olduğu bilinmektedir. Yandaki resimde görüldüğü gibi normal bireyler okurken arka beyindeki iki bölge ve ön beyinden yararlanırlar. Disleksik olanlar ise okurken sadece önbeyindeki bir bölgeyi kullanırlar. Ancak bunun nedeni ve  tedavi yolu bilinmemektedir. Bu nedenle, çocuğumuz disleksi ise, neden disleksi olduğuna takılmayıp, bundan sonra ne yapmalıyız sorusu üzerine odaklanılmalıdır. 

Disleksinin Belirtileri

Dislekside erken tanı, hem çocuğun okuma becerisinin geliştirilmesi hem de gelecekte alacakları eğitimin nasıl olması gerektiğini belirlemek açısından çok önemlidir. Son yıllarda yapılan araştırmalar, erken eğitim desteğinin, özellikle okumanın akıcılığının arttırılmasında önemli rol oynadığını göstermektedir. Bu nedenle ailelerin, çocuğun okuma performansını izlemelerinde büyük yarar vardır. Aşağıda okul kademelerine göre başlıca disleksi belirtileri yer almaktadır.

 Okul Öncesi Dönemde Gözlenen  Belirtiler

Bir çocukta disleksi tanısının konması okul öncesinde gözlemek biraz güçtür. Ancak aşağıdaki yetersizlikler disleksinin işaretleri olabilir.

Konuşmada gecikme

Yeni sözcükleri yavaş öğrenme.

Konuşurken anlama en uygun kelimeyi seçmede zorluk.

Kafiyeli sözcükleri öğrenmede güçlük

Harfleri tanımada güçlük

Harfleri ters yazma (b ve d, p ve q harflerini, 6 ve 9 , 21 ve 12 gibi sayıları ters algılama)

Yön (yukarı, aşağı gibi) ve zaman (önce, sonra, dün, yarın gibi) kavramları konusunda sorunlar.

İlköğretimin Başında Gözlenen Belirtiler

Alfabedeki harf dizinini öğrenmede güçlük

Seslerin karşılığı olan harfleri bulmada güçlük.

Kafiyeli sözcük üretmede ve sözcüğü oluşturan harfleri

söylemede güçlük.

Hecelemede güçlük.

Sözcükleri, nesne ve kavram isimlerini hatırlamada güçlük.

Yazılı sözcükleri seslendirmede güçlük

Bir sözcükteki benzer sesleri ayırtetmede güçlük ve seslerin

yerini değiştirme (Ör: Ekşi/eşki) .

Yazılı kelimeleri öğrenme ve hatırlamada zorluk.

Okurken kelime, satır atlama ve/ya da sözcüklerin sonuna ek

ekleme ve ekleri okumama. 

Yazı yazmada zorluk. Yazarken harf atlama ya da yanlış harf

kullanma.

İlköğretim İkinci kademedeki belirtiler

Bazen okuma yazmayı çözen çocuklarda disleksi farkedilmez. Oysa etkisi devam etmektedir. Bu çocuklarda, 5. 6. sınıfa geldiklerinde ise;

Yavaş ya da yanlış okuma

Yazıda çok sayıda imla hatası (Cümle sonlarına nokta koymama

cümle başında büyük harf kullanmamavb.)

Sesli okumada güçlük, sözcükleri yanlış sırayla okuma, kelime atlama yada sözcüye takı ekleme

Sözcüklerin doğru anlamını bílmeme.

Çok kullanılmayan sözcükleri okuma ya da telafuz etmede güçlük

gibi sorunlar ortaya çıkmaktadır.

Disleksiye eşlik eden diğer öğrenme güçlükleri

 Disleksi tek başına var olduğu zaman, tanısı  ve   çocuğun sorunları ile başetmesi daha kolaydır.

Ancak,  çoğu zaman Disleksiye birçok öğrenme güçlüğü eşlik edebilmektedir. Bu nedenle bazı kaynaklar  bu farklı güçlüklerin belirtilerini de Disleksi belirtisi olarak göstermektedir. Disleksi diğer öğrenme güçlükleri ile birleştiğinde çok ciddi bir sorun haline gelmektedir. Bazen de diğer öğrenme güçlükleri ile karıştırılmaktadır.  Bunların başlıcaları aşağıda açıklanmaktadır.

Yazma Bozukluğu  (Dysgraphia) : Bu öğrenme güçlüğü el göz koordinasyonundaki bozukluk nedeniyle ortaya çıkan yazma güçlüğüdür. Yazma bozukluğu olan çocuklar  hem yazma sürecinde çok yorulup güçlük çeker hem de yazıları okunaksızdır.

Matematik İşlemi Yapma Bozukluğu  (Dyscalculia): Sayı sayma, çarpım tablosu, basit dört işlem gibi matematik kavram ve ilkelerinin hatırlanmasında güçlük yaşanmasıyla açıklanır. Diskalkuli olan bireyler çok karmaşık matematik problemlerini çözme yollarını bulurken, en basit matematiksel becerileri yerine getiremezler.

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB):  Disleksiklerin yaklaşık %12-%24’ünde aynı zamanda Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu(DEHB) da görülür. Bu durumda tanısı daha kolay olduğu için çocuğa DEHB tanısı konur ve disleksi fark edilmeyebilir. Bu çocuğa DEHB tedavisi uygulanması okuma sorununu çözmez. Ayrıca iki güçlük birlikte olduğu zaman okuma öğretimi  güçleşir.  

Disleksliklerin Eğitim Sürecinde Karşılaştıkları Sorunlar

Ülkemizde sadece disleksik olan çocuklar, Türkçe’nin yapısından ötürü (ses sayısının az olması ve her sesin bir karakterle temsil edilmesi) geç de olsa okuma-yazmayı çözebilirler. Ancak yaşıtlarından daha yavaş ve bazı sözükleri yanlış okumaları gözden kaçar. Bu yetersizlikleri; hız, uzun okuma ve yazma gerektiren sınavlarda başarısız olmalarına neden olur. Bazen de yaptıkları imla hataları, kötü yazıları nedeniyle öğretmenleri tarafından cezalandırılırlar. Çoktan seçmeli sınavlarda göreli olarak daha başarılı olmalarına karşın, soru kökünü yanlış okuma, sözcük atlama gibi nedenlerle yanlış seçeneklere yönelebilirler.

Bu çocuklar, sembollerle ilgili problemler  yaşadıkları için, matematik dersindeki sembolik göstergeler ve kavramları algılamakta da güçlük çekerler. Ayrıca ezberleme güçlüğü yaşadıkları için sayıları sırasıyla düz ve ters sayma, basit toplama işlemlerin sonucunu hızlı söyleme, çarpım tablosunu hatırlama gibi becerilerde de zorluk çekerek  matematik dersinde de başarısız olurlar.

Disleksiklerin ezberleme güçlüğü, dil bilgisi kurallarını öğrenmede sorun yaşamalarına neden olur. Bu durum yabancı dil öğrenmelerini de güçleştirir.   

Disleksiyle Başetmede  Çevre ve Eğitimin Rolü

Yapılan araştırmalar, eğitim düzeyi yüksek anne-baba ve nitelikli öğretmen gibi çevresel etmenlerin erken tanıyı ve  çocukların  sorunlarıyla başa çıkmalarını kolaylaştırdığını göstermektedir.

Aileler, öğrenme güçlüğü çeken çocuklarına karşı zorlayıcı davranmamalı, yardım ederken sinirlenmemeli, çocuğun anlayamadığı  konuları gerekirse defalarca tekrar etmelidirler. Bu çocukların istemedikleri için okumadıklarına inanmak en büyük yanlıştır. Onlar okuyamadıkları için okumak istememektedirler.

Çocukla zıtlaşmak, okumasıyla alay etmek sorunu daha da büyütür. Çocuk aile ile iletişimi keser ve kaygı düzeyi yükselir. Bu nedenle anne babalar yeterli sabıra ve öğretme becerisine sahip değilse mutlaka uzman yardımı almalıdır. Unutulmamalı ki disleksik çocukların akıcı ve doğru okumaları uzun süreli okuma eğitimi ile mümkündür.

 DİSLEKSİ HAKKINDA DOĞRU BİLİNEN YANLIŞLAR

Zeka ve okuma becerisi arasında ilişki vardır. Bu nedenle okuyamayan kişiler zeki olamaz: Okuma yazma  aslında kolay edinilen bir  beceridir. Eğitilebilir düzeyde zekaya sahip bireyler okuma yazma öğrenebilir. Disleksi ortalama zekaya sahip olan çocukların yanı sıra üstün zekalı çocuklarda da görülebilen bir bozukluktur. Tarih boyunca birçok dahinin disleksi olduğu bilinmektedir.

Disleksi olanlar okumayı öğrenemez. Disleksi okuma güçlüğü olmakla birlikte yoğun bir eğitim programıyla disleksik çocukların okumayı öğrenmeleri mümkündür.

Disleksi nadiren görülür. Disleksi tanısı zor olan bir bozukluk olduğu için bir çok insan disleksi olduğunu bilmeden yaşamaktadır. Yurt dışında yapılan araştırmalar disleksikleri nüfusun %3-%10 arasında olduğunu göstermektedir.

Disleksi tanısı koymak mümkün değildir. Çocuğun okuma yazma becerileri ölçülerek  disleksi tanısı koymak mümkündir.

Disleksi tıbbi bir tanıdır. Disleksi tıbbi olarak tedavi edilebilir. Disleksi tanısı koymak için herhangi bir tıbbi değerlendirmeye ihtiyaç yoktur. Disleksi tanısı, çocuğun okuma becerisinin ölçülmesi ile konulur. Bu da doktorların uzmanlık alanı değildir. Disleksi bir hastalık değildir. Tıbbi tedavisi, ilacı yoktur.

Erken dönemde görülen okuma yazma güçlükleri zamanla geçer.Bu sadece gelişimsel bir geriliktir. Disleksi yaş büyüdükçe geçer. Disleksi kendi kendine zamanla geçmez. Ancak disleksikler zamanla bu sorunla başa çıkabilmeyi öğrenirler.

Disleksisi olan çocuklara sınıf tekrarı yaptırmak sorunu çözer. Araştırmalar, disleksikler de dahil olmak üzere, sınıf tekrarının çocuğun akademik başarısına hiç bir katkı sağlamadığını göstermektedir.

Disleksi görsel bir sorundur. Tüm disleksi çocuklarda görsel mekansal algı sorunu vardır. Disleksi olan kişiler harfleri ters görürler. Yapılan araştırmalar, disleksiklerin görme sorunları olmadığını ortaya koymuştur. Hatta yaygın inanışın aksine disleksikler "b","d" gibi harfleri ters görmezler. Görsel-mekansal algı sorunları disleksiye eşlik edebilir ancak her disleksik çocuk görsel-mekansal algı sorunu yaşamamaktadır.

FARKLI ÇOCUKLAR VE DİSLEKSİ Farklı çocuklar merkezinde önce öğrencinin okuma yazma becerisindeki eksiklikler ve öğrenmesini etkileyen etmenler belirlenir. Daha sonra “danışana özel” uygulanan programlar ile öğrenme eksikliği giderilir. Uyguladığımız programlar okuma ve yazmayı, konuşma ve dili kullanma kabiliyetini geliştirerek daha iyi davranışsal, duygusal ve sosyal durumlara yol açar.

Prof. Dr. Münire ERDEN
Dr. Seda SARAÇ

FARKLI ÇOCUKLAR

DEHB VE DİSLEKSİ EĞİTİM DANIŞMANLIĞI
www.farklicocuklar.com

Birinci sınıftaki çocuğunuz halen okuma-yazmayı sökemedi mi?

İkinci dönemin başladığı şu günlerde çocuğunuz, sınıfındaki arkadaşlarından geri kalmış ya da halen okuma yazmayı sökemediyse disleksi ihtimali üzerinde durulması gerekir. Disleksi en genel anlamıyla okuma güçlüğüdür. Disleksi fizyolojik temelli olmasına karşın, en önemli işareti okuma ve/veya yazma güçlüğüdür. Disleksi erken teşhis edilir ve çocuğa uygun destek verilirse okuma-yazma güçlükleri büyük oranda çözülür.

Disleksi çoğu zaman dikkat eksikliği ve Hiperaktivite bozukluğu (DEHB) ile birlikte görüldüğü için çocuğun yaşadığı zorluklar DEHB çerçevesinde ele alınmaktadır. Ancak disleksinin eşlik ettiği durumlarda, DEHB için verilen ilaçlar  çocuğun okuma-yazma güçlüklerinin çözümüne katkı sağlamaz. Disleksinin ilaç ile tedavisi  de mümkün değildir.

Prof. Dr. Münire ERDEN
Dr. Seda SARAÇ

FARKLI ÇOCUKLAR

DEHB VE DİSLEKSİ EĞİTİM DANIŞMANLIĞI
www.farklicocuklar.com